"Địa chí" là gì? Xét theo nghĩa gốc thì "địa" (地) là địa, "chí" (志 ,誌) là ghi chép; "địa chí" là ghi chép về địa. Nhưng thế nào là "địa"? Trong tiếng Việt, "địa" và "thổ" (土) thườngđược dịch chung là đất. Điều này làm lu mờ sự khác nhau về ngữ nghĩa của chúng. Trong tiếng Hán, nếu "thổ" chỉ có mỗi một cách viết là 土, phác họa hình một đống đất được tuyến hóa, thì "địa" lại có đến 6 ký tự là , , , , và 地. Ngoại trừ "地", dạng cuối cùng của chữ "địa" được cấu tạo theo kiểu hình thanh, các trường hợp còn lại đều cấu tạo theo kiểu hội ý: "" gồm sơn (núi) + thủy (nước) + thổ (đất); "" gồm phụ (gò) + thỉ (lợn) + thổ (đất); "" gồm phụ (gò) + phương (bang, quốc) + thổ (đất); "" gồm nhân (người) + lưỡng thỉ (hai con lợn, viết bớt nét) + thổ (đất); "" gồm sơn (núi) + thỉ (lợn) + lưỡng thổ (hai đống đất). Có thể thấy trong quan niệm người xưa, "địa" không chỉ là đất, mà còn bao gồm cả nhiều thứ liên quan đến đất như núi, nước, gò, lợn, bang quốc, con người... Những thành tố tạo nên chữ "địa" ở đây phần lớn mang tính biểu trưng. Thí dụ "thỉ" (lợn) đại diện cho gia súc, kể cả các loài động vật tồn tại trên quả đất nói chung. "Nhân" (người) đại diện cho dân cư, chủng tộc. Chính bởi các lẽ trên mà trong một số cuốn từ điển, "địa chí" được định nghĩa là "sách viết về địa dư; phàm là phương vực, sơn xuyên, phong tục, sản vật đều được ghi chép" (Từ nguyên); hay "sách miêu thuật tường tận về địa hình, khí hậu, dân cư, chính trị, sản vật, văn hóa của một nước hay một vùng miền" (Từ hải).
Tỉnh Quảng Ngãi là địa bàn cư trú lâu đời của 4 dân tộc anh em Việt (Kinh), Hrê, Cor, và Ca Dong. Do nhiều nguyên nhân, cách gọi tên và cách viết tên các dân tộc có tình trạng không thống nhất. Trong Địa chí Quảng Ngãi, chúng tôi thống nhất viết tên các dân tộc như sau: 1) Dân tộc Việt; 2) dân tộc Hrê; 3) Dân tộc Cor; 4) Dân tộc Ca Dong.
QUẢNG NGÃI - quê hương của nhà cách mạng, nhà văn hóa lớn Phạm Văn Đồng - là một mảnh đất giàu truyền thống yêu nước, hiếu học, đoàn kết, lao động cần cù, sáng tạo. Tiếp xúc với tiến trình phát triển của đất Quảng Ngãi theo suốt chiều dài lịch sử, người ta không khỏi ngạc nhiên bởi những đóng góp của mảnh đất này vào sự phát triển kinh tế xã hội - văn hóa của cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
|